โดย ศ.นพ.ประสาน ต่างใจ
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 15 เมษายน 2549

นักวิชาการด้านการศึกษาหลายท่านทีเดียว ที่คิดทำนองเดียวกับ ฟรานซิส เบคอน คือคิดว่ามนุษย์แยกจากธรรมชาติอย่างสิ้นเชิง และเป้าหมายของมนุษย์คือการเอาชนะธรรมชาติ ขอเพียงได้เรียนรู้ - ด้วยศักยภาพที่แทบไร้ข้อจำกัด - มนุษย์สามารถควบคุมและนำ “ธรรมชาติ” มาใช้ได้ทั้งหมดตามแต่ใจปรารถนา

ในความเห็นส่วนตัวของผู้เขียนน่าจะเป็นความจริงเพียงครึ่งเดียวและผิวเผิน ผู้เขียนคิดว่าการแยกตัวเองออกจากธรรมชาติอันเป็นปฐมหลักการของการแยกส่วน โดยอาศัยอายตนะภายนอกทั้งห้า คือ ตา หู จมูก ฯลฯ เป็นเครื่องมือกำหนด “ความจริง” พฤติกรรมและสามัญสำนึกที่เราคุ้นเคยนั้น จริงๆ แล้วเป็นกับดักที่ทำให้สัตว์โลกทั้งหลายต้องว่ายเวียนอยู่ในวัฏสงสาร

เนื้อหาสาระของอวตัมสกสูตรของมหายานพุทธศาสนา มีศูนย์กลางอยู่ที่ “แหของพระอินทร์” (Indra’s jewel net) ที่ทุกจุดเชื่อมต่อของแหประกอบด้วยแก้วมณีที่เจียรนัยเป็นเหลี่ยมซึ่งสะท้อนแก้วมณีทั้งหมดเอาไว้อยู่ในเม็ดหนึ่งเม็ดใด นั่นคือ ทั้งหมดคือหนึ่ง และหนึ่งคือทั้งหมด อันเป็นหลักการนำของความเป็นองค์รวม (Holism) ที่บันทึกไว้ในพุทธศาสนา เท่าๆ กับที่ - ความรู้ที่อธิบายความจริงของธรรมชาติในช่วงหลังๆ - เป็นความจริงทางแควนตัม (ฟิสิกส์) อันเป็นหลักการนำในจักรวาลวิทยาใหม่ด้วย (Cosmological Anthropic Principle)

ทุกวันนี้ ทั่วทั้งโลกอาจมีนักวิทยาศาสตร์สายธรรมชาติโดยตรงรวมกันอยู่ประมาณสี่หรือห้าหมื่นคน นักวิทยาศาสตร์เหล่านั้นคือผู้ค้นพบสิ่งใหม่และตอบคำถามว่าด้วยวิวัฒนาการใหม่ๆ ให้กับชาวโลกมากกว่าหกพันล้านคนได้รับรู้ ความก้าวหน้าใหม่ๆ เทคโนโลยีใหม่ๆ ของมนุษย์ชาติและสังคมมาจากผลงานร่วม ๒๐ ล้านวัน/คนของนักวิทยาศาสตร์เหล่านั้น น่าเสียดายที่คนเหล่านี้ - ส่วนใหญ่หรือแทบทั้งหมด - เป็นนักวิทยาศาสตร์ซึ่งอยู่กับเหตุที่ก่อผลที่ทำนายได้ หรือเป็นนักเทคโนโลยีที่มองทุกสิ่งทุกอย่างรวมทั้งชีวิตเยี่ยงเครื่องจักรเครื่องยนต์ อย่างไรก็ตาม มีนักวิทยาศาสตร์จำนวนแค่หยิบมือจำนวนหนึ่ง คงราวๆ ๕ เปอร์เซ็นต์เห็นจะได้ ที่มองเห็นว่ากระบวนทัศน์ที่มีแต่เทคโนโลยีสนองความอยากของมนุษย์ หรือคำตอบของวิทยาศาสตร์กายภาพแยกส่วนอย่างที่ว่า ไม่พอที่จะให้ความหมายต่อชีวิต หรือแม้แต่จะอธิบายธรรมชาติหรือความจริงได้เลย พวกเขาจึงต้องแสวงหาองค์ความรู้ใหม่หรือวิทยาศาสตร์ใหม่มาตอบ ที่น่าคิดคือ นักวิทยาศาสตร์จำนวนเพียงน้อยนิดดังกล่าวนั้นกลับมีอิทธิพลอย่างยิ่ง สามารถทำให้นักวิทยาศาสตร์แทบทั้งหมดพากันนั่งนิ่งเงียบและตั้งใจฟัง เพราะว่าพวกท่านล้วนเป็นผู้ที่ทุกคนให้ความเคารพนับถือ และอยู่ห่างไกลจากผลประโยชน์ส่วนตัวในทุกๆ ทาง (Arne Wyller : Creating Consciousness, 1999) นักวิทยาศาสตร์ส่วนน้อยเหล่านี้ เชื่อว่าจักรวาลนี้มีความหมายและเป้าหมาย “ว่าด้วยชีวิต” มาตั้งแต่ต้น และวิทยาศาสตร์กายภาพที่มองทุกสิ่งบนความบังเอิญกับบนเหตุผลของวัตถุที่แยกส่วน น่าจะถึงจุดจบสิ้นได้แล้ว

เราลองหันมาดูเรื่องของชีวิต ที่วิทยาศาสตร์เก่าเห็นว่าไม่มีอะไรเกี่ยวข้องกับจักรวาลแห่งวัตถุและความบังเอิญเลย เราจะพบว่า - หากทำใจให้กว้างและคิดอย่างเป็นวิทยาศาสตร์จริงๆ - ชีวิตและโดยเฉพาะมนุษย์คือ “จุดหมายปลายทาง” ของจักรวาล เป็นเรื่องที่เราจะมองผ่านไปเฉยๆ ไม่ได้ แท้ที่จริง ชีวิต - มนุษย์และจิตวิญญาณ - เป็นเป้าหมายของจักรวาลมาตั้งแต่ต้น ซึ่งการรู้และคิดเช่นนั้น ถือได้ว่าเป็นการปฏิวัติทางความคิดที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง “อย่างถอนรากถอนโคน” ต่อทัศนคติการดำรงอยู่ของเรา นั่นคือโลกทัศน์ของสังคมเราจะต้องเปลี่ยนแปลงไปทั้งหมดและโดยสิ้นเชิง

เรารู้ว่า จักรวาลมีฝุ่นละอองอวกาศอยู่ระหว่างทุกๆ กาแล็คซี่ รวมทั้งทางช้างเผือกของเราด้วย และในฝุ่นอวกาศเหล่านี้มีโมเลกุลแห่งชีวิตเต็มไปหมด นักฟิสิกส์ทฤษฏีรู้ต่อไปด้วยว่า โมเลกุลแห่งชีวิต “จริงๆ ไม่ใช่เพียง” สารเคมีอินทรีย์ เช่น อะมิโน แอซิด ฯลฯ เท่านั้น ที่เดินทางโดยอาศัย “ดาวหาง” วิ่งมาชนหรือมาปลูกฝังพืชพันธุ์แห่งชีวิตให้กับโลกของเรา (และโลกอื่นใดในจักรวาล หรือ Panspermia Theory of Origin of Life) มาตลอด ไม่ว่านั่น - จะทำให้เราคิดไปไกลถึง “ อาภัสราพรหม” ในอัคคัญสูตรของพุทธศาสนาเรา - หรือไม่?
จอร์จ วอลด์ นักชีววิทยารางวัลโนเบลถึงได้บอกว่า “ที่โลกเราต้องใช้เวลานานร่วม ๔.๘ ล้านปี “เรา” ถึงจะ “รู้” ว่าโลกมีชีวิต” สนับสนุนว่าโลก (และจักรวาล) มีเป้าหมายของการเป็นที่มาของชีวิตและมนุษย์ตั้งแต่ต้น (George Wald : Cosmology of Life and Mind; 1994)

เซอร์ เฟร็ด ฮอยล์ (Sir Fred Hoyle) นักฟิสิกส์ผู้ก่อตั้งภาควิชาดาราศาสตร์ทฤษฏีให้กับมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์บอกว่า โมเลกุลแห่งชีวิตที่อยู่ในฝุ่นอวกาศระหว่างกาแล็คซี่ทั้งหลายนั้น - ในทางวิทยาศาสตร์ - ด้วยอายุของจักรวาลของเรา (ข้อมูลใหม่เรื่องเวลาที่แน่นอน จักรวาล “ของเรา” มีอายุ ๑๓.๗ พันล้านปี) ไม่มีทางเลยที่สารเคมีแห่งชีวิต - โฮโดรเจน คาร์บอน และอะตอมอื่นๆ - ที่กล่าวมาข้างต้นจะสามารถมารวมตัวกันเป็นสารแห่งชีวิตได้บนโอกาสแห่งความบังเอิญ ผลจากการคำนวณทางคณิตศาสตร์โดยนักฟิสิกส์หลากหลายบอกว่านั่น - เป็นไปไม่ได้ เพราะโอกาสที่อะตอมจะมารวมกันเป็นสารแห่งชีวิตได้แม้เพียงหนึ่งโมเลกุลยังต้องใช้เวลาถึง ๑๐๒๐๐ ปี ในขณะที่จักรวาลของเรามีอายุเพียงประมาณ ๑๐๙ ปี เท่านั้น แปลว่าโอกาสของการเกิดสารเคมีแห่งชีวิตในฝุ่นอวกาศมีความเป็นไปได้เทียบเท่ากับศูนย์

ในการให้สัมภาษณ์ออกอากาศทางสถานีบีบีซีก่อนกลางปี ๑๙๘๑ โดย จอห์น แมดด็อกซ์ (John Maddox) เซอร์ เฟร็ด ฮอยล์ ถูกถามว่า “ถ้าเช่นนั้น ท่านเชื่อในเรื่องของ “มือที่ซ่อนตัว” (invisible hand) คือผู้ที่ทำเช่นนั้นหรือ?” เซอร์ เฟร็ด ฮอยล์ ตอบว่า “แน่นอน ผมเชื่อเช่นนั้น และตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป ผมจะใช้ชีวิตที่เหลือทั้งหมด ทำการวิจัยและค้นหาสิ่งที่ดำรงอยู่อย่างแน่นอนซึ่ง “ธรรมชาติ” (มหาปัญญาแห่งจักรวาล) ที่ละเอียดยิ่งนั้น” ความเชื่อของฮอยล์ ต่อมาได้นำมาซึ่งหนังสือที่อุดมไปด้วยสมการคณิตศาสตร์อันเขย่าวงการฟิสิกส์ทฤษฏีในช่วงก่อนกลางทศวรรษที่เก้าสิบ (Sir Fred Hoyle : The Intelligent Universe, 1983)

เกวิน เดอ เบียร์ นักชีววิทยาชาวอังกฤษ (Gavin De Beer : Homology, The Unsolved Problem) ได้เล่าให้ฟังถึงงานวิจัยของเขาที่ทำกับแมลงหวี่ (Drosophila) ว่า แมลงหวี่นั้นส่วนหนึ่งจะตาบอด (มันจึงชอบบินมาตอมตาของมนุษย์และสัตว์ต่างๆ ??) โดยมียีนส์พันธุกรรม (recessive gene) ที่ชื่อว่า “ไร้ตา” กำหนดและควบคุมให้เป็นเช่นนั้น (ถ้าทั้งพ่อกับแม่ต่างมียีนส์แบบนั้นพร้อมๆ กัน) แต่เมื่อ เดอ เบียร์ นำแมลงหวี่ที่ตาบอดและมียีนส์ “ไร้ตา” มาผสมพันธุ์กันซ้ำซ้อนไปเรื่อยๆ ประมาณสามหรือสี่ชั่ววัย แมลงหวี่ในรุ่นต่อๆ มากลับจะมีตาเป็นปกติ ทั้งๆ ที่แมลงหวี่เหล่านี้ ทุกตัวต่างมีหน่วยพันธุกรรมของยีนส์ “ไร้ตา” ตั้งแต่ต้นไม่เปลี่ยนแปลงเลย แล้วเราจะเรียกหน่วยพันธุกรรมหรือดีเอ็นเอว่าเป็นเจ้านายผู้กำหนดพันธุกรรม (master genes or master DNA) ได้อย่างไร?

อดีตผู้อำนวยการศูนย์วิจัยฟิสิกส์นิเวศวิทยาของสถาบันเทคโนโลยีเครนฟิลด์ที่อังกฤษ (CIT) ที่เป็นนักแควนตัมฟิสิกส์และนักวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม ชื่อ เกล็น เชฟเฟอร์ (Glen Shaeffer : The Holistic Philosophy of Nature, in David Lorimer’s The Spirit of Science,1999) เขียนว่า “ในความเห็นส่วนตัว ผมขอสรุปว่า ยีนส์หรือสารเเคมีทางชีววิทยาในร่างกายมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอันหลากหลาย จริงๆ แล้วเป็นทาสผู้รับใช้ (มากกว่าที่จะเรียกว่าเป็นนาย) ยีนส์เป็นทาสของเจ้านายที่อยู่เหนือขึ้นไป องค์กรที่เป็นองค์รวมที่อยู่เหนือ ๑๐๒๐๐ ที่ว่ามาข้างต้น ยีนส์จึงเป็นเพียงทาสซึ่งมีหน้าที่สรรค์สร้างความแปลกแยกย่อยย่อโดยกลไกแยกส่วน กลไกที่ทาสมีหน้าที่ทำตามเจ้านายที่มีความเป็นองค์รวม ดังนั้น จริงๆ แล้วยีนส์เป็นเพียงทาสที่มีหน้าที่แยกย่อยไปตามคำสั่งเท่านั้น หากเราทำคำสั่งให้มืดมัวไร้ความชัดเจน หรือลบคำสั่งนั้นๆ ออกไป มันจะมีช่องใหม่คำสั่งใหม่มาแทน ฉะนั้น ยีนส์จึงมีความยืดหยุ่น กลไกก็มีความยืดหยุ่น ในที่นี้ ชีวิตเช่นแมงหวี่จึงมีความยืดหยุ่นตามไปด้วย”

เกล็น เชฟเฟอร์ ยังกล่าวต่อไปด้วยว่า “หากมองในภาพรวม เรามองอะไรกลับหัวกลับหางไปทั้งหมด ในความเป็นจริง เราเรียนวิทยาศาสตร์มาอย่างผิดๆ - เพราะหลักการแยกส่วนที่เราคิดว่า สรรพสิ่งประกอบขึ้นจากเล็กไปหาใหญ่ - หากเรียนรู้ชิ้นส่วนเรียนรู้อะไหล่ เราย่อมเรียนรู้สรรพสิ่งนั้นทั้งหมด - แต่จริงๆ แล้วมันไม่ใช่เช่นนั้นหากเป็นตรงกันข้าม คือจากใหญ่มาหาเล็ก - จากจักรวาลมาสู่โลกสู่สรรพสิ่ง - ดังนั้น ในความเห็นของข้าพเจ้า สิ่งที่อยู่เหนือ ๑๐๒๐๐ ก็ดี ความยืดหยุ่นของยีนส์ก็ดี หรือความยืดหยุ่นของกลไกหรือช่องของการทำงานก็ดี ล้วนเป็นเรื่ององค์รวม - ในรูปแบบหนึ่งใดของ “แสง” ทั้งสิ้น” ซี่งไปตรงกับความเห็นของศรีอรพินโท และตรงกับกลไกของจักรวาลที่มีพลังงานจิต ซึ่ง คาร์ล กุสต๊าฟ จุง เรียกว่า “อาร์คีไทป์” (archetype) ที่ถูกบดบังโดยกระแสนีโอดาร์วินนิสม์ในช่วงทศวรรษที่ ๑๙๕๐

ทั้งหมดที่เอามาเขียนเล่านี้ ไม่ได้พิสูจน์อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดว่า เหนือคนยังมีฟ้า และเหนือฟ้ายังมีฟ้าในอีกรูปแบบหนึ่ง หรือมีปัญญาของจักรวาลหรือองค์รวมที่ยิ่งใหญ่สุดยอด ซึ่งทำหน้าที่กำหนดและควบคุมการสรรค์สร้างชีวิตและมนุษย์มาแต่ต้น ตั้งแต่บิ๊กแบ็งของการอุบัติของจักรวาลของเรา หรือจะสรุปว่าจักรวาลมีเป้าหมายของอุบัติการณ์ของชีวิตและมนุษย์มาตั้งแต่ต้น (Cosmological Anthropic Principle) เพียงแต่ว่าคณิตศาสตร์บางส่วนบอกว่า จริงๆ เป็นเช่นนั้น เพียงแต่ว่านักวิทยาศาสตร์จำนวนหยิบมือน้อยๆ (แต่น้ำหนักมากๆ ) ต่างคิดเช่นนั้น

แต่หากเป็นไปเช่นนั้นจริงๆ โลกแห่งความแปลกแยกย่อยย่อ สังคมที่แยกส่วน แยกก๊กแยกพวกออกเป็นหมู่เป็นเหล่า เป็นชาติและศาสนา (เฉพาะรูปแบบภายนอก) ที่เอื้อแต่ความแปลกต่างแข่งขันเป็นศัตรูกัน - อย่างที่เรากำลังประสบอยู่ในวันนี้ - น่าจะต้องถึงจุดจบกันเสียที การเปลี่ยนแปลงของสังคมและของเราแต่ละคน จะได้ก้าวล่วงวุฒิภาวะของเด็กอมมือกันเสียที

โดย วิศิษฐ์ วังวิญญู
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 8 เมษายน 2549

ผมมีเพื่อนคนหนึ่ง พอได้ไปทำงานใกล้กรุงเทพฯ ก็ได้เข้าไปร่วมในม็อบพันธมิตรขับไล่ทักษิณ เขาประทับใจวินัยทางสันติวิธีของม็อบมาก แต่คนในม็อบก็เครียด บางคนกลับไปบ้านแล้ว นอนไม่หลับ ผมเกิดความคิดบางอย่าง แนะไปว่าไหนๆ ม็อบอย่างนี้ก็เป็นเวทีสำหรับการศึกษาทางการเมืองอยู่แล้ว สิ่งที่อยากเห็นก็คือ การนั่งล้อมวง หันหน้าเข้าหากัน สืบค้นทางออกจากทางตันทางการเมืองร่วมกัน เป็นกลุ่มเป็นกลุ่ม กลุ่มละประมาณ ๑๕-๒๐ คน ทอดยาวไปทั่วทั้งม็อบ แล้วจุดเทียนไว้ตรงกลาง อันนี้เป็นภาพที่อยากจะเห็น

แต่คนที่อยู่ในม็อบ มีคลื่นสมองที่เป็นคลื่นเบต้าอย่างแก่ หรือที่มีความถี่สูงกันมาก หมายความว่า เราอยู่กับความคิดมาก เป็นความคิดที่ตัดสินวิพากษ์วิจารณ์คนอื่นมาก แต่เราไม่ค่อยได้อยู่ในเบต้าอย่างอ่อน และอัลฟา อันได้แก่การใคร่ครวญพิจารณา ตลอดจนการห้อยแขวนการตัดสินคนอื่น เพื่อนผมก็พยายาม และรวมกลุ่มได้เพียงหนึ่งกลุ่ม มีคน ๖-๗ คนนั่งล้อมวงกัน แต่มันก็เป็นประสบการณ์ที่มีคุณค่า แม้จะทำไดอะล็อคได้ยากในเบื้องต้น แต่ในที่สุดก็เป็นไดอะล็อคได้ และคืนนั้นคนที่นอนไม่หลับก็นอนหลับ ความเครียดก็คลายออกไป ความรู้สึกดีๆ ตลอดจนแรงบันดาลใจก็ไหลเวียนกลับมาอย่างมีชีวิตชีวาอีกครั้ง ที่จะทำงานทางการเมืองต่อไป

อีกประสบการณ์หนึ่ง ผมได้เรียนกับครูของผม คือ ส. ศิวรักษ์ ผมได้มาพบอาจารย์ที่เชียงใหม่และเชียงแสน ผมนึกถึงตอนที่ผมพบท่านติช นัท ฮันห์ เมื่อคราวที่เวียดนานใต้แตก เมื่อปี ๒๕๑๘ ท่านพูดถึงพระอาจารย์ของเวียดนามคนหนึ่ง ในราวคริสต์ศตวรรษที่ ๑๓ ที่ท่านมีชีวิตธรรมดา สมถะ เรียบง่าย และไม่ได้โดดเด่นแต่ประการใด แต่ครั้นเมื่อจีนรุกรานเวียดนามลงมาทางใต้นั้น ท่านกลายเป็นสัญลักษณ์ที่รวมใจของผู้คน ที่มารวมตัวกันสู้จีนจนประสบความสำเร็จ

บางทีบารมีของครูของผมตอนนี้ เพียงยกหูโทรศัพท์พูดกับใครบางคน ผลดีๆ ก็อาจจะก่อเกิดขึ้นในประเทศชาติได้แล้ว ด้วยบารมีและภูมิธรรมที่ท่านสั่งสมมาช้านาน

มองในมุมมองหนึ่ง การขับเคี่ยวทางการเมืองระหว่างกลุ่มทักษิณกับกลุ่มพันธมิตรเวลานี้ แม้ทั้งสองฝ่ายพยายามประคับประคองตัวให้อยู่ในแนวทางสันติวิธี โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มพันธมิตร หรืออย่างน้อยก็พยายามให้ภาพปรากฏออกมาเป็นสันติวิธี แต่ทั้งสองฝ่ายก็ตัดสินกันและกัน แม้ว่าต่างก็ต่อสู้เพื่อชัยชนะทางการเมืองด้วยกติกาสันติวิธีทีระดับใดระดับหนึ่ง แต่แท้จริงก็ยังคุกรุ่นไปด้วยความรุนแรงและรังสีของการประหัตประหารกัน

มีคนเสนอว่า ถ้าฝ่ายทักษิณกับฝ่ายพันธมิตรต้องการจะคุยกัน ผมจะยินดีเป็นกระบวนกรให้ทั้งสองฝ่ายได้คุยกันไหม?

ตอนที่ได้ยินคำถามก็ไม่ได้โพล่งออกไปทันทีทันใด แต่เก็บเอามาคิด ก็ได้คำตอบในที่สุดว่า ถ้าให้เวลาสักเจ็ดวันเจ็ดคืน และทั้งสองฝ่ายอาสาที่จะทำตามกติกาแบบเต็มร้อย ผมก็พร้อมที่จะจัดให้ และคิดว่า จะเป็นประโยชน์กับทั้งสองฝ่ายแน่นอนไม่มากก็น้อย

มองอีกมุมมองหนึ่ง ตอนนี้การต่อสู้ของทั้งสองฝ่ายก่อให้เกิดความแตกแยกในสังคมไทยลงไปถึงระดับครอบครัวเลยทีเดียว ในขณะที่กิจกรรม “หันหน้าเข้าหากัน” ของพวกเราที่ผ่านมาก่อนหน้านั้น ได้สร้างสรรค์ความสมานฉันท์ให้เกิดขึ้น ทั้งในครอบครัว ในที่ทำงาน และในชีวิตของผู้คนจำนวนไม่น้อยแล้ว

ที่สำคัญก็คือคุณภาพแห่งความสมานฉันท์ที่เกิดขึ้น มันเป็นสันติสุขที่แท้อันเกิดขึ้นภายใน จากการได้รู้จักตนเองและผู้อื่นอย่างลึกซึ้ง เป็นการเรียนรู้ผ่านกระบวนการเปลี่ยนแปลงตัวเอง ทำให้ได้พบสันติสุขภายใน อันทำให้เกิดสันติในความสัมพันธ์ในภายนอก และสันติในตัวเองในภายใน เมื่อเป็นเช่นนี้ การ “หันหน้าเข้าหากัน” ยังทำให้เกิดปัญญาร่วมหรือสมุหปัญญา อันเป็นการระเบิดออกของการเรียนรู้นวัตกรรมใหม่ ที่จะผ่าทางตันออกไปได้ อันจะเป็นการคลี่บานของชีวิตและสังคมอย่างแท้จริง

ครูของผมบอกว่า อย่าไปหวังการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองอย่างรวดเร็ว สิ่งที่เกิดขึ้นน่าจะเป็นแบบฝึกหัดครั้งใหญ่อีกครั้งในวิวัฒนาการของมนุษย์ แม้ว่าต่อไปจะมีคนดีๆ เข้าไปเล่นการเมืองบ้าง ก็อย่าไปหวังในทางอำนาจอย่างรวดเร็ว ควรใช้โอกาสนั้นๆ ให้การศึกษากับประชาชน เมื่อไม่มุ่งอำนาจ ก็มีอิสระภายในตัว การกระทำก็จะเป็นกระบวนการทางการศึกษาที่สำคัญต่อสังคม

ผมมาคิดต่อว่า จริงสินะ หากการกระทำของพวกเราเป็นเหมือนโจทย์มากกว่าคำตอบ เป็นแบบฝึกหัดมากกว่าการยัดเยียด หรือเป็นตัวกวนมากกว่าจะเป็นอะไรที่ลงตัว ไปทำให้ผู้คนสะดุดสักนิด คิดมากขึ้นสักหน่อย ตื่นรู้ขึ้นอีกมากๆ แทนที่จะตัดสินคนอื่น แทนที่จะคิดการเมืองเป็นขั้วเป็นฝักฝ่าย หัดมองมุมมองใหม่ หัดกระทำการด้วยพฤติกรรมแบบใหม่ๆ บ้าง บางทีความหวังในการเคลื่อนย้ายกระบวนทัศน์ทางการเมือง ก็น่าจะเป็นไปได้

โดย จุมพล พูลภัทรชีวิน
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 1 เมษายน 2549

วิกฤติการณ์ความขัดแย้งในบ้านเมือง อันเนื่องมาจากความข้องใจเกี่ยวกับการปฏิบัติงานของรัฐบาล โดยเฉพาะด้านคุณธรรมจริยธรรมและการหาประโยชน์ของนายกรัฐมนตรีและบุคคลใกล้ชิดซึ่งมีผลกระทบต่อผลประโยชน์และความมั่นคงของประเทศ นำไปสู่การชุมนุมของเครือข่ายพันธมิตรเพื่อประชาธิปไตย การยุบสภาของรัฐบาล การประท้วงไม่ลงสมัครรับเลือกตั้งของฝ่ายค้าน การจ้องจับผิดระหว่างกัน การพูดจากล่าวโทษซึ่งกันและกัน ดูเหมือนจะเพิ่มความร้าวฉาน และการแบ่งพรรคแบ่งพวกมากขึ้น จนอาจบานปลายกลายเป็นการใช้ความรุนแรงระหว่างประชาชนด้วยกัน นำไปสู่การสูญเสียโดยรวมของประเทศทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง

ในฐานะที่เป็นอาจารย์อาวุโส เป็นครูของครูอยู่ที่คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และในฐานะที่เป็นประชาชนคนหนึ่ง ได้ติดตามสถานการณ์อย่างต่อเนื่องด้วยความเป็นห่วง ทุกครั้งที่มีบุคคลหรือกลุ่มบุคคลเสนอทางออกเพื่อนำไปสู่การคลี่คลายสถานการณ์ด้วยเจตนาที่ดี จะรู้สึกยินดีและชื่นชมเสมอ จึงขอสนับสนุนให้กลุ่มคนจากทุกภาคส่วนเสนอทางออกเพื่อประโยชน์สูงสุดของประเทศเพิ่มมากขึ้น สำหรับผู้เขียนมีความเห็นว่า เพื่อหลีกเลี่ยงเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่มีแนวโน้มจะเกิดขึ้นในสังคมไทย จำเป็นที่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องต้องตระหนักในบทบาท หน้าที่และความรับผิดชอบของตน กระทำการโดยคำนึงถึงความสุจริต ถูกต้องเป็นธรรม มีความอดทนอดกลั้น เสียสละ มองการณ์ไกล เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวมของประเทศชาติในอนาคต

ด้วยจิตสำนึกและจิตวิญญาณของความเป็นครู อาจารย์ ที่หวังให้ทุกฝ่ายในสังคมประพฤติตนเป็นแบบอย่างที่ดีแก่ยุวชน และเพื่อก่อให้เกิดประโยชน์สุขแก่ปวงชนโดยส่วนรวม ผู้เขียนไม่ขอเรียกร้องให้แต่ละฝ่ายถอยกันคนละก้าว แต่ขอร้องให้ทุกฝ่ายก้าวไปข้างหน้าอย่างมีเกียรติ มีศักดิ์ศรี ด้วยการเดินหน้าเข้าหากันอย่างมีสติและใช้ปัญญาในการก้าวข้ามตัวตน ก้าวข้ามพรรค ก้าวข้ามฝ่าย และก้าวข้ามวิกฤติการณ์ เพื่อแสวงหาทางเลือกที่พึงประสงค์ร่วมกัน ในทางที่เป็นประโยชน์ต่อประเทศชาติเป็นส่วนรวมอย่างแท้จริงโดยสันติวิธี

อยากเห็นแต่ละคน แต่ละกลุ่ม มีความกล้าหาญทางจริยธรรม กล้าที่จะก้าวข้ามความเป็นตัวกู ของกู สู่ความเป็นส่วนรวม สู่การสร้างประโยชน์สุขแก่ปวงชน เกิดผลดีมีสันติสุขในชาติ

ผู้เขียนได้มีโอกาสทำงานวิจัยชิ้นหนึ่งให้ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาพลังแผ่นดินเชิงคุณธรรม (ศูนย์คุณธรรม) โครงการวิจัยนี้ชื่อว่า “การวิจัยและพัฒนากระบวนการสร้างความดี มีคุณธรรม” ในงานวิจัยนี้มีการศึกษารวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับความหมาย เกณฑ์ และกระบวนการส่งเสริมคน ครอบครัว และชุมชนดี มีคุณธรรม และที่สำคัญ มีการรวบรวมพระบรมราโชวาทส่วนหนึ่งที่เกี่ยวกับเรื่องคุณธรรม จริยธรรม และความดีที่ทรงพระราชทานให้แก่คณะบุคคล ในวาระต่างๆ กัน จึงจะขออัญเชิญนำมาเสนอในบทความนี้ เพื่อเป็นเครื่องเตือนสติแก่ผู้จงรักภักดีทั้งมวล

พระบรมราโชวาทในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรและอนุปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ณ หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อวันที่ ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๑๘

“… ความสุขความเจริญอันแท้จริงนั้น หมายถึงความสุขความเจริญที่บุคคลแสวงหามาได้ด้วยความเป็นธรรม ทั้งในเจตนาและการกระทำ ไม่ใช่ได้มาด้วยความบังเอิญ หรือด้วยการแก่งแย่งเบียดบังมาจากผู้อื่น ความเจริญที่แท้นี้มีลักษณะเป็นการสร้างสรรค์ เพราะอำนวยประโยชน์ถึงผู้อื่นและส่วนรวมด้วย ตรงกันข้ามกับความเจริญ อย่างเท็จเทียม ที่เกิดขึ้นมาด้วยความประพฤติไม่เป็นธรรมของบุคคล ซึ่งมีลักษณะเป็นการทำลายล้าง เพราะให้โทษเบียดเบียนทำลายผู้อื่นและส่วนรวม การเบียดเบียนทำลายนั้น ที่สุดก็จะกลับมาทำลายตน ด้วยเหตุที่เมื่อส่วนรวมถูกทำลายเสียแล้ว ตนเองก็จะยืนตัวอยู่ไม่ได้ จะต้องล่มจมลงไปเหมือนกัน …”

พระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรแก่ผู้สำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ณ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อวันที่ ๒๐ ตุลาคม ๒๕๒๑

“...บัณฑิตทั้งหลายคงจะมีความหวังตั้งใจอยู่เต็มเปี่ยมที่จะออกไปทำการงานด้วยความรู้ ความสามารถ ด้วยความบริสุทธิ์ใจ และด้วยความพากเพียรเข้มแข็ง เพื่อให้บังเกิดความเจริญก้าวหน้าแก่ชาติบ้านเมือง แต่บางคนก็อาจกำลังคิดอยู่ด้วยว่า ถ้าเราทำดีแล้วคนอื่นเขาไม่ทำด้วยจะมิเสียแรงเปล่าหรือ ความรู้ ความตั้งใจ ความอุตสาหะพากเพียรของเราทั้งหมดจะมีประโยชน์อันใด ข้าพเจ้าขอให้ทุกคนทำความเข้าใจเสียใหม่ให้ชัดแจ้ง ตั้งแต่ต้นนี้ว่า การทำความดีนั้น สำคัญที่สุดอยู่ที่ตัวเอง ผู้อื่นไม่สำคัญ และไม่มีความจำเป็นอันใดที่จะต้องเป็นห่วงหรือต้องรอคอยเขาด้วย เมื่อได้ลงมือลงแรงกระทำแล้ว ถึงแม้จะมีใครร่วมมือด้วยหรือไม่ก็ตาม ผลดีที่ทำจะต้องเกิดขึ้นแน่นอน และยิ่งทำมากเข้า นานเข้า ยั่งยืนเข้า ผลดีก็ยิ่งเพิ่มพูนมากขึ้น และแผ่ขยายกว้างออกไปทุกที คนที่ไม่เคยทำดีเพราะเขาไม่เคยเห็นผล ก็จะได้เห็น และหันเข้ามาตามอย่าง หลักประกันสำคัญในการทำดีจึงอยู่ที่ว่า แต่ละคนต้องทำใจให้มั่นคง ไม่หวั่นไหวกับสิ่งแวดล้อมที่เห็นอยู่ทราบอยู่มากเกินไป จนเกิดความท้อถอย เมื่อใจมั่นคงแล้ว ก็ขอให้ตั้งอกตั้งใจสร้างนิมิตและค่านิยมใหม่ขึ้นสำหรับตัว ตามที่พิจารณาเห็นดี ด้วยเหตุผลอันถูกต้องเที่ยงตรง แล้วมุ่งหน้าปฏิบัติดำเนินไปให้เต็มกำลังจนบรรลุผลสำเร็จ ในที่สุด ความดีความเจริญที่ปรารถนาก็จะเกิดทวีขึ้น และจะเอาชนะความเสื่อมทราม ต่าง ๆ ได้ไม่นานเกินรอ ...”

พระราชดำรัสในพระราชพิธีบวงสรวงสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า เมื่อวันที่ ๔ เมษายน ๒๕๒๕

“…คุณธรรมที่ทุกคนควรจะศึกษาและน้อมนำมาปฏิบัติ มีอยู่สี่ประการ ประการแรก คือ การรักษาความสัจ ความจริงใจต่อตัวเองที่จะประพฤติปฏิบัติแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์และเป็นธรรม ประการที่สอง คือ การรู้จักข่มใจตนเอง ฝึกใจตนเอง ให้ประพฤติปฏิบัติอยู่ในความสัจความดีนั้น ประการที่สาม คือ การอดทน อดกลั้น และอดออมที่จะไม่ประพฤติล่วงความสัจสุจริต ไม่ว่าด้วยเหตุประการใด ประการที่สี่ คือ การรู้จักละวางความชั่ว ความทุจริต และรู้จักสละประโยชน์ส่วนน้อยของตน เพื่อประโยชน์ส่วนใหญ่ของบ้านเมือง คุณธรรมสี่ประการนี้ ถ้าแต่ละคนพยายามปลูกฝังและบำรุงให้เจริญงอกงามขึ้นโดยทั่วกันแล้ว จะช่วยให้ประเทศชาติบังเกิดความสุข ความร่มเย็น และมีโอกาสที่จะปรับปรุงพัฒนาให้มั่นคงก้าวหน้าต่อไป ดังประสงค์…”

พระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานกระบี่และปริญญาบัตรแก่ว่าที่ร้อยตำรวจตรี ที่สำเร็จการศึกษาชั้นสูงสุดจากโรงเรียนนายร้อยตำรวจ ประจำปีการศึกษา ๒๕๒๘ ณ อาคารใหม่ สวนอัมพรเมื่อวันที่ ๑๐ มีนาคม ๒๕๒๙

“… การทำความดีนั้น โดยมากเป็นการเดินทวนกระแสความพอใจและความต้องการของมนุษย์ จึงทำได้ยากและเห็นผลช้า แต่ก็จำเป็นต้องทำ เพราะหาไม่ ความชั่วซึ่งทำได้ง่ายจะเข้ามาแทนที่ แล้วจะพอกพูนขึ้นอย่างรวดเร็วโดยไม่ทันรู้สึกตัว ตำรวจแต่ละคนจึงต้องตั้งใจและเพียรพยายามให้สุดกำลัง ที่จะสร้างเสริมและสั่งสมรักษาความดีให้สมบูรณ์อยู่เสมอ...”

พระบรมราโชวาทในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรแก่ผู้สำเร็จการศึกษาจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อวันที่ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๒๘

“…ประโยชน์และความเจริญมั่นคงของส่วนรวมย่อมขึ้นอยู่กับประโยชน์และความเจริญมั่นคงของแต่ละบุคคลเป็นสำคัญ เพราะส่วนรวมนั้นประกอบขึ้นด้วยบุคคลที่รวมกันอยู่เป็นสำคัญ เป็นชาติบ้านเมือง ดังนี้ ผู้ใดก็ตามที่มุ่งหวังให้ส่วนรวมเจริญ มั่นคง จะต้องพยายามสร้างความมั่นคงให้แก่การงาน แก่อาชีพ และแก่ฐานะของตนเองให้ได้เป็นข้อแรกและข้อใหญ่ แต่ในการสร้างประโยชน์สร้างความเจริญให้แก่ตนเองนั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องถือหลักปฏิบัติสองข้ออย่างเคร่งครัด ข้อแรก จะต้องมุ่งหมายกระทำแต่เฉพาะกิจการงานที่สุจริต ที่เป็นประโยชน์สร้างสรรค์ และที่ถูกต้องเป็นธรรม พร้อมกับจะต้องระมัดระวังควบคุมตนเองอยู่เสมอ มิให้ประพฤติปฏิบัติการสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่ดำเนินทวนกระแสความถูกต้องเป็นธรรม และที่เบียดเบียนบ่อนทำลายผู้อื่นอย่างเด็ดขาด ครั้นเมื่อทำดีมีผลแล้ว ข้อต่อไป จะต้องพยายามขวนขวายประสานประโยชน์ของแต่ละคนเข้าด้วยกัน ด้วยความมุ่งดีมุ่งเจริญและจริงใจต่อกัน โดยไม่เพ่งเล็งถึงผลประโยชน์เฉพาะตัวจนเกินพอดี หรือจนทำให้เกิดความโลภเห็นแก่ตัวขึ้นมาปิดบังความสำคัญและประโยชน์ของคนอื่นเสียหมด การปฏิบัติตามหลักการดังนี้ แม้จะยากลำบากอยู่บ้างสำหรับบางคน แต่เมื่อฝึกหัดตั้งตัวตั้งใจให้ประพฤติปฏิบัติมั่นคงเหนียวแน่นอยู่ได้จนเป็นปรกติ ก็จะประคับประคองส่งเสริมให้สามารถสร้างความเจริญมั่นคงให้แก่ตัวแก่ส่วนรวมได้สำเร็จอย่างงดงามและแน่นอนที่สุด …”

หลังจากอ่านพระบรมราโชวาทข้างบนอย่างมีสติและใช้ปัญญาแล้ว ผู้เขียนขอเชิญชวนทุกท่านปฏิบัติตนเจริญตามคำสอนของพ่อหลวงของปวงชาวไทย มีความกล้าหาญทางจริยธรรม มีความกล้าที่จะก้าวข้ามประโยชน์สุขเฉพาะตัวสู่ประโยชน์สุขของชาติบ้านเมือง

มาร่วมกันก้าวไปข้างหน้า มาร่วมกันก้าวข้ามจากการมีชีวิตอยู่เฉพาะเพื่อตัวเองสู่การมีชีวิตอยู่เพื่อผู้อื่นและสรรพสิ่ง

จิตที่คิดให้ โปร่งใส...เบา
จิตที่คิดเอา มัวเมา...หนัก
ให้เมตตา กรุณา ให้ความรัก
จึงเปลี่ยนหนัก เป็นเบา ไม่เขลาเอย