ผู้นำกับจิตสำนึกสาธารณะ

โดย นพ.ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 18 กรกฎาคม 2558

เดือนกรกฎาคมมีปรากฏการณ์น่าสนใจของข่าวมากมาย มองในแง่ดีนี่เป็นช่วงเวลาที่ข่าวมีสีสันมากที่สุดช่วงหนึ่ง สร้างความแตกแยกทางความคิดและอารมณ์มากที่สุดช่วงหนึ่ง สังคมที่ดีคือสังคมที่เห็นไม่ตรงกัน หากต่างฝ่ายอดกลั้นที่จะปะทะกันทางความคิดเช่นนี้ไปเรื่อยๆ โดยไม่ทำร้ายกันอย่างรุนแรง อนาคตของบ้านเราก็ยังพอมีหวัง

ข่าวและการแถลงข่าวนักแสดงฆ่าตัวตายกลบข่าวนักศึกษา ๑๔ คนที่ถูกจับกุมเพราะเรียกร้องประชาธิปไตยเสียมิดชิดหลายชั่วโมงเป็นปรากฏการณ์ที่น่าสนใจ

ความคิดฆ่าตัวตายมิใช่เรื่องแปลกหรือเรื่องผิดปกติเสมอไป คนหลายคนสามารถคิดอยากตายได้เป็นบางครั้งโดยที่มิได้เจ็บป่วยด้วยโรคทางกายหรือโรคทางจิตอะไร เพราะความคิดฆ่าตัวตายนั้นเป็นเรื่องทางปรัชญาตั้งแต่ต้น เป็นคำถามอีกด้านของคำถามประเภทคนเราเกิดมาทำไม

คนทุกคนมีทุกข์เป็นเรื่องธรรมดา ธรรมดาคือธรรม บางครั้งทุกข์มากจนกระทั่งคิดฆ่าตัวตายก็เป็นเรื่องธรรมดาเช่นกัน แม้ลงมือไปแล้วและไม่ตายก็เป็นเรื่องธรรมดาด้วย ที่ควรจะไม่ธรรมดาคือไม่ยอมลุกขึ้นมาสู้ชีวิตใหม่ต่างหาก

ที่ควรเป็นคือคนเราทุกข์ได้ เศร้าได้ คิดฆ่าตัวตายได้ และเผลอลงมือได้ด้วย ถ้ามีโอกาสแก้ตัวก็ต้องรู้จักพัก ค้นหาทางเลือกใหม่ของชีวิต แล้วลุกขึ้นใช้ชีวิตธรรมดาต่อไป

การแถลงข่าวและการประโคมข่าวต่างหากที่ไม่ธรรมดา

ความคิดฆ่าตัวตายมักเกิดขึ้นพร้อมกับความสับสน บางคนคิดลงมือปลิดชีวิตตนเองแท้จริง บางคนเพียงอยากตายแต่ไม่คิดจะลงมือด้วยตนเอง บางคนเพียงแค่อยากหายตัวไปแต่ไม่ได้อยากตาย บางคนอยากนอนหลับยาวๆ สัก ๗ วัน ๗ คืนแต่มิได้อยากหายตัวไป หลายครั้งที่เขากินยานอนหลับเกินขนาดไปโดยไม่รู้ด้วยซ้ำว่าตัวเองจะเอาอะไรกันแน่

ตื่นมาก็งงว่าทำอะไรลงไป ตอนตื่นมาจึงเป็นจังหวะที่ดีที่จะชวนเขาทบทวนให้แน่ใจว่าอยากทำอะไรกันแน่

ความคิดฆ่าตัวตายมักมาเป็นลูกคลื่น พัดมาแล้วก็พัดไป ปัญหาจะเกิดก็เกิดตอนที่พัดมา ชั่วขณะที่ความคิดฆ่าตัวตายพุ่งขึ้นสูงหากมีปืนในบ้าน ใช้ปืนเป็นและรู้ที่เก็บ เช่นนี้ก็เป็นข่าวลงหนังสือพิมพ์ได้ง่าย หากบ้านอยู่บนตึกสูงแล้วเปิดหน้าต่างได้ง่ายๆ เช่นนี้ก็ร่วงลงมาได้เร็ว

แต่ถ้าบ้านไม่มีปืน หน้าต่างปิดล็อคแน่นหนา ไม่สะสมยาและสารเคมีอันตรายมากจนเกินไปในตัวบ้าน เช่นนี้คลื่นความคิดฆ่าตัวตายจะผ่านไปสู่ระยะคลื่นลมสงบอีก ก็เป็นจังหวะที่เจ้าตัวได้ทบทวนตัวเองว่าจะใช้ชีวิตแบบเดิมต่อไปหรือจะเปลี่ยนแปลง เป็นจังหวะที่ญาติพี่น้องจะได้พูดคุยด้วย หรือเป็นจังหวะที่ควรไปพบจิตแพทย์แล้วแต่กรณี

ความคิดฆ่าตัวตายมิใช่เรื่องใหญ่ การลงมือฆ่าตัวตายก็มิใช่เรื่องใหญ่ ความตื่นตระหนกเกินเหตุของทั้งสังคมจึงเป็นเรื่องใหญ่

นักศึกษา ๑๔ คนที่เรียกร้องประชาธิปไตยเป็นตัวอย่างของนักศึกษาที่การศึกษาไทยและมหาวิทยาลัยควรจะได้และควรจะยินดี โดยไม่ต้องใส่ใจว่าอะไรที่เขาเรียกร้องถูกหรือผิด

เราจะปฏิรูปการศึกษาไปทำไมถ้าเราไม่ยินยอมให้นักเรียนนักศึกษาแสดงออก คำว่าแสดงออกหมายถึงแสดงความคิดในหัวสมองออกมาให้คนอื่นรับทราบ ส่วนคนอื่นรับทราบแล้วจะเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยก็แสดงออกมาได้เช่นกัน เช่นนี้การศึกษาจึงจะพัฒนาไปได้

หากคิดว่านักศึกษาแสดงออกไม่เหมาะสม ก็เป็นประเด็นที่ควรค่าแก่การถกเถียงกันต่อว่าไม่เหมาะสมตรงไหนและอะไรจึงเรียกว่าเหมาะสม ประเด็นนี้ไม่เหมือนกับไม่ให้แสดงออกเลย และไม่เหมือนกับที่บอกว่าให้รอไปก่อน โตขึ้นจะเข้าใจเอง

การศึกษาจะไปไหนไม่ได้เลยหากเราไม่ยินยอมในหลักการ ๒ ข้อแรกของการปฏิรูปการศึกษาคือ ๑.คิด ๒.พูด หากใช้ภาษาการศึกษาคือ critical thinking และ communication

เป็นเรื่องพูดอย่างทำอย่างหากเราจะพยายามปฏิรูปการศึกษาแล้วชื่นชมตนเองกันมากมายว่ากำลังปฏิรูปการศึกษา แต่ห้ามเด็กคิดและห้ามเด็กพูด ไม่มีข่าวอะไรจะน่าประหลาดมากไปกว่านี้อีกแล้ว

การคิดเชิงวิพากษ์หรือ critical thinking เป็นปฐมบทของการคิด มิใช่ผลลัพธ์ของการสอนหนังสือ มนุษย์เกิดมาก็คิดเป็นตั้งแต่ ๒ ขวบ คิดแล้วทำ ทำแล้วประเมินผล ประเมินผลแล้วทำซ้ำ ก่อนที่จะถอดบทเรียนเป็นความคิดรวบยอดเฉพาะตัว คือการคิดเชิงวิพากษ์ ถูกหรือผิดก็เรื่องหนึ่ง แต่มนุษย์นั้นคิดเป็น
เราทำลายวิธีคิดและการทำงานของสมองเด็กๆ ตามธรรมชาติด้วยการสอนหนังสือเรื่อยมา ตั้งแต่เตรียมอนุบาลจนถึงปีสุดท้ายของอุดมศึกษา สอนให้เชื่อ และจงเชื่อฟัง นี่คือการทำลายทรัพยากรมนุษย์อย่างเป็นระบบในนามของการศึกษาของชาติ เราทำเช่นนี้มาหนึ่งศตวรรษ ผลลัพธ์ที่ได้คืองานแถลงข่าวข้างต้น นั่นคือเต็มไปด้วยอวิชชา

มนุษย์นั้นคิดแล้วต้องพูดออกมา หากเด็กๆ พูดไม่เพราะ ไม่มีสัมมาคารวะ ก็เป็นหน้าที่ที่เราจะให้เขาฝึกทักษะการพูดที่สุภาพและมีคนฟัง แต่มิใช่ห้ามพูด

การแสดงออกมิใช่ทำได้ด้วยการพูด สามารถทำได้ด้วยการเขียน วาดรูป สร้างไฟล์นำเสนอ ทำอินโฟกราฟิก ทำข่าว จัดนิทรรศการ โต้วาที แสดงละคร ละครใบ้ และทำได้ทุกที่ทุกเวลา ส่วนจะมีคนฟังหรือไม่ฟัง เชื่อหรือไม่เชื่อก็ขึ้นกับฝีมือของคนที่กำลังแสดงออกซึ่งความคิดนั้นเอง คิดเก่งแต่พูดหรือแสดงออกไม่เอาไหนก็ช่วยไม่ได้ที่จะไม่มีคนคล้อยตาม แต่มิใช่ห้ามแสดงออก

งานแถลงข่าวฆ่าตัวตายสะท้อนถึงความล้มเหลวของการศึกษาแห่งชาติอย่างเป็นระบบ งานปฏิรูปการศึกษาที่ทำกันอยู่จะกลายเป็นเรื่องเหลวไหลและหลอกลวง หากไม่นำพาการแสดงออกของนักศึกษาไม่ว่าจะเป็นเรื่องอะไรก็ตาม

บ้านเมืองเวลานี้มีแต่ข่าวตลกร้าย