จิตวิญญาณสหกรณ์ ๔: ทางเลือกที่หลากหลายสู่สังคม ๓ ส.

โดย ศ.นพ.ประเวศ วะสี
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 13 กันยายน 2551

โลกป่วยและวิกฤตมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะอยู่ในจินตนาการเก่าๆ ที่มหาอำนาจวางไว้ โลกที่เป็นโลกอย่างปัจจุบันเริ่มต้นเมื่อประมาณ ๕๐๐ ปี ที่ชาวยุโรปค้นพบวิทยาศาสตร์และนำมาทำอาวุธ เช่น เรือรบ ปืนใหญ่ ปืนกล ทำให้ชาวยุโรปมีอำนาจยิงอย่างมหาศาลอย่างที่มนุษยชาติไม่เคยมีมาก่อน ไม่มีอารยธรรมใดๆ ที่สั่งสมกันมา ๕,๐๐๐ – ๖,๐๐๐ ปี จะสามารถต้านทานอำนาจยิงของชาวยุโรปได้ ชาวยุโรปได้ใช้อำนาจอันมหาศาลนี้ ไล่เข่นฆ่าข่มขู่ผู้คนเพื่อแย่งชิงทรัพยากรของเขาไปทุกทวีป ทั้งเอเซีย อาฟริกา อเมริกา ตลอดไปจนถึงออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ นำไปสร้างความมั่งคั่งให้ยุโรป ความมั่งคั่งอันมหาศาลของยุโรปที่ได้จากการแย่งชิงเขามาทำให้เกิดอารยธรรมใหม่ที่ครอบงำโลกอยู่ทุกวันนี้ คือ อารยธรรมบริโภคนิยมและเงินนิยม

เมื่อระบบเศรษฐกิจเป็นระบบบริโภคนิยม ศีลธรรมก็เกิดขึ้นได้ยาก หรือเป็นไปไม่ได้เลย เพราะเศรษฐกิจแบบนี้ต้องอาศัยการกระตุ้นการบริโภค มิฉะนั้นเศรษฐกิจจะตก จะไปหยุดบาร์ไนท์คลับอาบอบนวดไม่ได้ เดี๋ยวคนจะไม่มีงานทำ คนไทยดื่มสุรากันมากขึ้นจนเป็นอันดับ ๔ ของโลก (เป็นมหาอำนาจทางการดื่มเหล้า) ก็เพราะผู้ผลิตผู้ขายทำทุกอย่างให้คนดื่มมากๆ ตนจะได้รวยมากๆ ในระบบเศรษฐกิจแบบบริโภคนิยม เงินนิยมนี้ พาไปสู่สภาวะที่ว่า ทำอะไรก็ได้ ขอให้ได้เงิน จะเอาเปรียบ จะค้ากำไรเกินควร ค้ายาเสพติด ค้าเด็ก ค้าผู้หญิง ทำลายสิ่งแวดล้ม คอร์รัปชั่น ทำได้ทั้งสิ้น ขอให้ได้เงิน นี่แหละคือการพัฒนาที่เอาเงินเป็นตัวตั้ง แทนที่จะเอาความผาสุกของคนมวลเป็นตัวตั้ง

ในครั้งโบราณมีปรากฏการณ์ที่คนจนไปปล้นคนรวย กล่าวคือ กลุ่มคนที่แร้นแค้นในทะเลทราย เช่น พวกมงโกล หรือพวกอาหรับในทะเลทราย เป็นครั้งคราวที่จะมารวมตัวกันไปปล้นเมืองที่มีความเจริญทางเศรษฐกิจเหนือตน แต่ในปัจจุบันนี้กลับกันที่คนรวยไปปล้นคนจน ด้วยกลไกทางการเงิน เงินจำนวนมหาศาลเป็นล้านๆๆ วิ่งรอบโลกด้วยความเร็วของแสง อาศัยปริมาณที่มากกว่า ข้อมูลที่มากกว่า และความชำนาญที่มากกว่าไปดูดเงินคนอื่นมาเข้าตัว ใช้ไปในการกักตุนเก็งกำไร เช่น กักตุนน้ำมันทำให้น้ำมันราคาแพงกว่าความเป็นจริง ซึ่งเท่ากับปล้นคนทั้งโลก กองทุนเก็งกำไรนี้ทำหน้าที่คล้ายโจรสลัดทางการเงิน ดูว่าจะไปปล้นใครที่ไหนได้บ้าง โจรสลัดไม่ได้ทำการผลิต แต่คอยปล้นของที่คนอื่นผลิตฉันใด โจรสลัดทางการเงินก็ฉันนั้น ที่ตัวเองไม่ได้ทำการผลิตเลย แต่คอยปล้นของที่คนอื่นผลิต แต่เลวร้ายกว่าตรงที่โจรสลัดถือว่าผิดกฎหมาย แต่โจรสลัดทางการเงินไม่ผิดกฎหมาย แถมเมื่อกองทุนเก็งกำไรต้องเพลี่ยงพล้ำลง รัฐยังเข้าค้ำจุนอีก เพราะกลัวกระทบเศรษฐกิจในวงกว้าง ก็เหมือนรัฐสนับสนุนโจรสลัดทางการเงินให้ไปปล้นคนอื่นมาแบ่งกันกิน

การพัฒนาโดยเอาเงินเป็นตัวตั้งเป็นอย่างนี้

เมื่อเราเข้าไปสู่หรือถูกบังคับให้เข้าไปสู่เกมการเงินโลก เราก็วิกฤตแล้ววิกฤตอีก ไม่ว่าพ่อมดทางการเงินของเราจะว่าเขาวิเศษอย่างไร และบางทีพ่อมดทางการเงินเหล่านี้ก็เอาเข้าตัวอย่างมโหฬารท่ามกลางความทุกข์ยากของคนส่วนใหญ่ ตราบใดที่เรายังพัฒนาโดยเอาเงินเป็นตัวตั้ง เราจะไม่หายวิกฤต ที่พูดนี้ไม่ใช่เงินไม่สำคัญหรือไม่ใช้เงิน แต่ไม่ใช่ตัวตั้ง

ตัวตั้งต้องเป็นความผาสุกของคนทั้งมวล

เพราะเอาเงินเป็นตัวตั้งกับการเอาความผาสุกของคนทั้งมวลเป็นตัวตั้งไม่เหมือนกัน ถ้าเอาเงินเป็นตัวตั้ง คนที่มีกำลังมากกว่าก็จะไปเปลี่ยนทุนต่างๆ เช่น ทุนทางทรัพยากรธรรมชาติ ทุนทางสังคม ทุนทางวัฒนธรรม ซึ่งเคยเป็นประโยชน์ต่อคนทั้งหมด มาเป็นตัวเงินของคนส่วนน้อย ทำให้คนส่วนน้อยรวยขึ้นอย่างสุดๆ เช่น มีเงินเป็นหมื่นๆ ล้าน แสนๆ ล้าน เกิดการเสียสมดุลหมดทุกด้าน ทั้งทางสิ่งแวดล้อม ทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การเสียสมดุลนำไปสู่ความรุนแรง
การเอาความผาสุกของคนทั้งมวลเป็นตัวตั้ง ต้องคำนึงถึงคนทั้งหมดและความสมดุลทุกๆ ด้านอันเป็นประโยชน์ต่อคนทั้งหมดอย่างถูกต้องเป็นธรรม
ในขณะที่การพัฒนาที่เอาเงินเป็นตัวตั้งเน้นที่การแข่งขัน

การพัฒนาที่เอาความผาสุกของคนทั้งมวลเป็นตัวตั้งเน้นที่ความถูกต้องเป็นธรรม

สังคมที่ขาดความถูกต้องเป็นธรรมจะขัดแย้งวุ่นวายและวิกฤต เกิดความร่มเย็นเป็นสุขไม่ได้ ควรสังเกตว่าในพระปฐมบรมราชโองการของรัชการปัจจุบันมีความว่า “เราจะครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยาม” แผ่นดินต้องมีธรรมครอง ประโยชน์สุขของคนทั้งมวลจึงจะเกิดขึ้นได้

จินตนาการเก่าๆ ที่เอาเงินเป็นตัวตั้ง พาเรามาติดกับแล้ว สังคมไทยต้องการจินตนาการใหม่ที่จะนำไปสู่ความผาสุกของคนทั้งมวล
สังคมไทยมีทุนต่างๆ มากมาย ทั้งทุนทางทรัพยการธรรมชาติ ทุนทางสังคม ทุนทางวัฒนธรรม ทุนทางศาสนธรรม เกินพอที่จะสร้างความผาสุกของคนทั้งมวล ให้ทุกคนมีสัมมาชีพพอกินพอใช้ อนุรักษ์เพิ่มพูนทรัพยากรธรรมชาติ มีการจัดการการใช้ทรัพยากรธรรมชาติร่วมกันอย่างเป็นธรรมและยั่งยืน มีความเป็นธรรมในสังคม มีการรวมตัวร่วมคิดร่วมทำด้วยภราดรภาพ มีการเรียนรู้ที่ดีอันส่งเสริมสนับสนุนการสร้างความผาสุกแห่งการอยู่ร่วมกัน ทั้งหมดนี้จะเป็นไปได้ต่อเมื่อเราใช้เครื่องมือที่ถูกต้อง

เครื่องมือสำหรับความผาสุกของคนไทยทั้งมวลไม่ใช่ทุนจากต่างชาติ

เครื่องมือเพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยามคือความดี

เราหายใจเข้าหายใจออกเป็นทุนจากต่างชาติ แล้วเราก็เข้าไปติดกับแห่งความหายนะ เราต้องเปลี่ยนจินตนาการใหม่ว่าประเทศไทยเป็นประเทศแห่งความดี ความดีจะทำให้เราหายจนอย่างถ้วนหน้า มีสัมมาชีพ พอกินพอใช้ หลุดหนี้ มีเงินออมเพิ่มขึ้น มีความมั่นคงด้านอาหาร มีป่าไม้และแหล่งน้ำสมบูรณ์ มีสังคมที่มีหัวใจของความเป็นมนุษย์

เราเป็นคน เราต้องมีหัวใจของความเป็นมนุษย์ เราต้องมีประเทศไทยที่มีหัวใจมนุษย์

เราไม่สามารถเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจหรือทางกำลังอาวุธได้ ซึ่งเราไม่ควรอยากเป็น แต่เราเป็นมหาอำนาจทางความดีได้ ความดีนั้นนอกจากจะเยียวยาตัวเราเองให้หายป่วยแล้ว ยังช่วยเยียวยาโลก (Heal the World) ด้วย เพราะโลกก็ป่วยเหลือกำลังเพราะขาดความดี

ถ้าท่านมีลูกและอยากให้ลูกปลอดภัย ท่านจะฝากลูกไว้กับอะไร ถ้าฝากไว้กับเงิน ท่านจะแน่ใจได้ละหรือว่าลูกจะปลอดภัย ฝากลูกไว้กับความดีน่าจะปลอดภัยที่สุด เพราะความดีมีภูมิคุ้มกัน ในโลกซึ่งเต็มไปด้วยพ่อมดหมอผีทางการเงิน ธนาลัยไม่ปลอดภัยเลย

สังคมก็เช่นเดียวกัน จะปลอดภัยและมีภูมิคุ้มกันต่อเมือฝากไว้กับความดี ลูกหลานของเราจะปลอดภัยเมื่ออยู่ในสังคมแห่งความดี

เรามามีจินตนาการใหม่กันเถอะ ว่าไทยจะเป็นมหาอำนาจแห่งความดี การเจริญสติช่วยให้เข้าถึงความดีสูงสุดได้ โลกไม่มีทางเลือกอื่นเลยนอกจากมนุษย์พากันเจริญสติหมดทั้งโลก ถ้าเจริญสติกันหมดทั้งโลก โลกจะเย็นลง