รัญจวน อินทรกำแหง จากเหรียญตรามาสู่ธุลีดินอย่างสง่าสงบงาม

โดย ศ.สุมน อมรวิวัฒน์
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 9 เมษายน 2548

เมื่อเสียงนาฬิกาปลุกดังก้องขึ้น คนนอนตื่นสายที่ตั้งนาฬิกาปลุกไว้ก็จะรีบกระแทกมือปิดด้วยความขัดเคือง รู้สึกไม่พอใจที่นาฬิกาปลุกส่งเสียงเตือนตามหน้าที่ของมันทั้งที่ตนเองเป็นคนตั้งเวลาไว้แท้ๆ

เขากำลังก้าวเท้าออกจากบ้าน เสียงจิ้งจกร้องทัก เขาหยุดชะงักนิดหนึ่ง เหลียวมองไปรอบๆ พบว่าหน้าต่างชั้นล่างบานหนึ่งเปิดอยู่ เขากลับเข้าไปปิดให้เรียบร้อยแล้วก็ออกจากบ้านไป

จิ้งจกไม่รู้หรอกและไม่ได้เตือนอะไรทั้งสิ้น มันร้องของมันเอง แต่คนได้ยินเสียง จิตสำนึกสั่งว่า หยุดตรวจดูรอบๆ เสียหน่อย แล้วก็พบว่าตนเปิดหน้าต่างทิ้งไว้ล่อขโมย

ต้นเดือนมีนาคมปีนี้ ดอกคูนบานเหลืองอร่ามไปทั้งตำบล ธรรมชาติส่งสัญญาณว่าความร้อนแล้งกำลังมาเยือน สภาพลม น้ำ ดิน ฟ้า อากาศ เตือนมนุษย์อย่างเร่งเร้า ว่าให้เตรียมรับมือกับภัยแล้ง ความหายนะทางการเกษตร ความทุกข์ยากของชาวนาชาวสวน ธรรมชาติเตือนเงียบๆ มานานทีเดียว แต่มีน้อยคนรับรู้ จนในที่สุดธรรมชาติจึงสำแดงเดชให้น้ำแห้ง ดินแตกระแหง พืชไร่ล้มตายไฟป่ากำลังจะมา

สัญญาณเตือนจากธรรมชาติมีอำนาจมาก ถ้ามนุษย์เมินเฉยก็จะได้รับผลอย่างสาสม

หนังสือพิมพ์รายวันที่แพร่หลายมากฉบับหนึ่ง กำหนดบทบาทของตนว่าเป็นสุนัขเฝ้าบ้าน รู้เห็นสิ่งที่ไม่ชอบมาพากลเกิดขึ้นในบ้านเมืองก็จะส่งเสียงเห่าเตือนให้รู้ตัว เสียงเตือนจากสื่อนี้ชาวบ้านสนใจมาก แต่ก็มีบางคนที่มีอำนาจไม่อยากฟัง ไม่พอใจ จึงกลายเป็นคดีขึ้นศาลอยู่เนืองๆ

ผู้ที่มีอำนาจและมีความมั่นใจสูง มักไม่ชอบเสียงเตือน ไม่ว่าเสียงนั้นจะมีเหตุผลและเจตนาดีเพียงใด การยึดติดอัตตาว่าสถานะที่กำลังดำรงอยู่นี้มั่นคง ตนเองมีความรู้ความสามารถมีวิสัยทัศน์กว้างไกลอยู่แล้ว ทำให้รู้สึกขัดเคืองที่มีผู้วิจารณ์และเตือนภัย เขาจึงฟังเสียงเตือน เหมือนเสียงนกเสียงกา ต่อเมื่อความวิบัติเกิดขึ้นจึงจะรู้สำนึก

น่าเห็นใจผู้ที่ยิ่งใหญ่และมีอำนาจ ทุกเมื่อเชื่อวันเขาได้ยินแต่เสียงสรรเสริญเยินยอ คำเตือนจะสอดแทรกเข้าไปให้รับรู้ได้ยากมาก ถ้าเขาโชคดีได้ฟังเสียงเตือนอยู่บ้าง วิเคราะห์แล้วยอมรับ ยอมถอย ปรับปรุงตนเอง ก็นับว่าสังคมของเรายังไม่ถึงทางตันเสียทีเดียว

คำเตือนไม่ใช่คำติ แต่ประสงค์จะให้ผู้ถูกเตือนไม่ต้องถูกติ

เสียงเตือนจะไม่มีประโยชน์อะไรเลย ถ้าเตือนแล้วไม่มีใครฟัง

อุปสรรคของการฟัง คือ ทิฏฐิมานะ และความอหังการ ยึดมั่นในความคิดของตนเองเป็นใหญ่ ความระแวงว่าผู้เตือนไม่ปรารถนาดี หรือมิฉะนั้น ก็มักมีเหตุผลว่า คำเตือนนั้นเป็นสิ่งที่ตนรู้อยู่แล้ว

อันที่จริงการฟังนั้นมีประโยชน์มาก เราสามารถกลั่นกรองได้ว่าคำเตือนเหล่านั้น อะไรตรงประเด็นที่ต้องการ อะไรเป็นเพียงเสียงว่ากล่าวที่สมควรจะฟังหูซ้ายทะลุหูขวา ป่วยการเก็บเอามาคิด

การเตือนที่ทรงพลังที่สุด คือ การเตือนตนเอง เสียงที่เกิดจากอนุสตินั้นดังก้องบอกความรู้สึกผิดชอบชั่วดี เตือนและหักห้ามใจว่าอะไรควรเว้นและอะไรควรทำ

เราเรียกเสียงที่เตือนตนเองนี้ว่ามโนธรรมสำนึก

หรืออีกนัยหนึ่ง คือ หิริโอตตัปปะ ความละอายและเกรงกลัวต่อการทำชั่ว

บางครั้งเสียงเตือนจากมโนธรรมสำนึกก็ไม่ดังเพียงพอ เมื่อจิตฝ่ายต่ำมาคอยแก้ตัว ว่าทำผิดเล็กๆ ครั้งเดียวไม่เป็นไร

คนขี้เหล้าเมาหยำเปอย่างน่าสมเพชนั้นก็เริ่มมาจากดื่มเหล้าจอกเดียว

คนโกงเงินเป็นร้อยล้านก็เริ่มจากการรับเงินซองเดียวจากผู้รับเหมา ไม่มีใครจับได้ก็ลอยหน้าอยู่ลอยนวล

คนที่ฆ่าลูกฆ่าพ่อแม่ได้ ก็เพียงแต่เริ่มจากความก้าวร้าวเก็บกดแล้วเฆี่ยนตี

เมื่อไม่ฟังเสียงเตือน คนที่น่าสงสารก็ถลำลึกลงในความหลงผิด กลายเป็นความดื้อรั้น ทำลายตนเอง

ช่วงปลายเดือนมีนาคม ธรรมชาติเริ่มส่งสัญญาณเตือนรุนแรงขึ้น สังคมเริ่มสำนึกในอำนาจของธรรมชาติ เตรียมพร้อมระแวงภัยและฟังเสียงเตือนภัยอย่างยอมรับจริงจัง

แต่ก็มีผู้เสียประโยชน์ ออกมาส่งเสียงเกรี้ยวกราด ว่าการเตือนภัยธรรมชาติ ทำให้เสียบรรยากาศของการท่องเที่ยว

ลองใช้มโนธรรมสำนึก ชั่งตรองดูว่าระหว่างชีวิตกับเงินอะไรสำคัญกว่ากัน

เสียงเตือนดังก้องขึ้นที่รัฐสภาอยู่หลายวัน เป็นเรื่องวิเคราะห์วิจารณ์และเสนอแนะที่น่าฟังต่อปัญหาวิกฤติของบ้านเมือง นับเป็นมิติใหม่ของการอภิปราย ที่ผู้พูดมุ่งเน้นประเด็นสาระ โดยเว้นการปะทะคารม เสียดสี ประชดประชัน

น่ายินดีที่ผู้มีอำนาจของบ้านเมืองรับฟังเสียงดังกล่าว แม้จะมีการออกตัวและแก้ต่างอยู่บ้างก็พอประมาณ

การรับฟังเสียงเตือนแสดงว่าเป็นผู้ถ่อมตนว่ายังรู้น้อย รู้ไม่หมดอยากทำให้ดีขึ้น ต้องการแนวทางที่ดีกว่า

ยิ่งคิดว่าตนยังรู้น้อยเท่าใด ก็มีโอกาสรู้ได้มากขึ้นเท่านั้น

เพียงแต่ลงทุนฟังแล้วคิด ก็ได้กำไรแล้ว

การฟังผู้อื่น มีอานิสงส์อีอย่างหนึ่ง คือทำให้มีกัลยาณมิตร ทุกวันนี้ยากนักที่จะมีใครหวังดีมาเตือนคนอื่น เราจึงโชคดีนักหนาที่มีคนคอยเตือนมิให้หลงทางและหลงผิด

ยิ่งฟังคำเตือน ตัวตนของเราก็จะเล็กลงแต่จิตสำนึกสูงขึ้น เรามาชวนกันเป็นคนเล็กๆ แต่ใจใหญ่กันเถิด เพื่อจะได้มีพลังเข้มแข็งต่อการอาสาทำงาน

ทั้งนี้มิได้หมายความว่า เราจะสูญเสียความมั่นใจในตนเอง เมื่อฟังดี คิดดี และทำดีแล้ว ก็ทำไปอย่างมั่นใจและไม่ประมาท

ขอฝากคำเตือนไว้ท้ายบทความนี้

มีแต่คนล้มเหลวเท่านั้นที่รู้ทั้งหมด เก่งทุกเรื่อง มองปัญหาถูกทุกอย่าง ตามการรับรู้ของตนเอง

น้อมกายลง ยกจิตให้สูงขึ้น ท่านจะพบกัลยาณมิตรอยู่มากมาย

คนฉลาดย่อมไม่เสพติด คำสรรเสริญอันหาสาระมิได้