เรียกหาประภาคารทางวัฒนธรรม

โดย ศ.สุมน อมรวิวัฒน์
หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันที่ 3 เมษายน 2547

การประชุมกรรมการนโยบายของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ครั้งหนึ่ง ได้มีการพูดถึงการเฝ้าระวังความเสี่ยงของสวัสดิภาพสาธารณะ สาระจากวงอภิปรายทำให้คิดต่อไปหลังการประชุม ถึงเรื่องเกี่ยวกับการเฝ้าระวังความเสี่ยงทางวัฒนธรรม ซึ่งเกี่ยวกันอย่างยิ่งกับความเจริญมั่นคงและภัยพิบัติของสังคมไทย

วัฒนธรรมมิใช่สภาวะที่คงตัวหยุดนิ่งเป็นสูตรสำเร็จ หากแต่เป็นกระแสชีวิตที่ไหลเลื่อนเคลื่อนตัวไปตามสิ่งแวดล้อมและความเปลี่ยนแปลงทางสังคม ประเพณีพิธีกรรม ความคิดความเชื่อ วิธีทำมาหากิน และวิถีการดำเนินชีวิตร่วมกันในชุมชนไทย ได้หยั่งรากฝังลึกเป็น "ชีวิตวัฒนธรรม" ในเวลาเดียวกัน ภูมิปัญญาไทย สุนทรียภาพ จินตนาการ และฝีมืออันเชี่ยวชาญ ก็ได้สร้างสรรค์ "ศิลปวัฒนธรรม" ไว้เป็นสมบัติอันล้ำค่ำที่บรรพบุรุษถ่ายทอดแก่คนไทยรุ่นหลัง

ชีวิตวัฒนธรรมและศิลปวัฒนธรรมไทย เกิดขึ้น ดำรงอยู่ และเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา วิถีชีวิตไทยยังมีแก่นแท้ให้มอง ศิลปวัฒนธรรมไทยแท้ๆ ยังคงทรงคุณค่าให้ขุดค้นมาเชิดชู

ที่น่าเศร้าใจก็คือ คนไทยกำลังคลั่งไคล้ในวิถีชีวิตจอมปลอมและฉกฉวยเอาศิลปวัฒนธรรมที่ผิวเผินมาเติมแต่งอย่างหยาบกระด้าง ไร้รสนิยม เพียงเพื่อเป็นทุน และขายเอากำไรเป็นเงิน เงิน เงิน

ถึงเวลาหรือยังที่การเฝ้าระวังความเสี่ยงทางวัฒนธรรมจะต้องได้รับความสนใจและความร่วมมือกันทั้ง รัฐ เอกชน ชุมชน และสื่อมวลชน และร่วมกันสร้างจิตสำนึกใหม่ทางวัฒนธรรม

ปัจจุบัน ศูนย์เฝ้าระวังทางวัฒนธรรม เป็นหน่วยงานเล็กๆ ในกระทรวงวัฒนธรรม ซึ่งเจียมตัวว่าเป็นกระทรวงชายขอบอยู่แถวห้วยขวาง

แท้จริงแล้ว ถ้าทบทวนให้ดี บทบาทและภารกิจของศูนย์เฝ้าระวังทางวัฒนธรรมนั้น สามารถสร้างความรู้และจิตสำนึกในรากเหง้าของความเป็นไทย แก้ปัญหาความขัดแย้งที่เกิดจากความหลากหลายทางวัฒนธรรม และป้องกันหายนะทางสังคมอันเกิดจากแรงฉุดกระชากของความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี

กระทรวงวัฒนธรรมต้องตีโจทย์ต่อไปนี้ให้แตก และได้คำตอบเชิงนโยบาย ตลอดจนการปฏิบัติ

ท่ามกลางความเสี่ยงทางวัฒนธรรมขณะนี้ ศูนย์เฝ้าระวังฯ ทำหน้าที่เป็นเพียง ยามเฝ้าระวัง (watch man) คอยบอกกล่าวเล่าปัญหาเท่านั้นหรือ เราทำอะไรได้ เมื่อบริษัทบันเทิงธุรกิจผลิตหนังแผ่นโป๊เปลือยออกขายทำกำไรมหาศาล คนรุ่นใหม่สื่อสารชวนสัมพันธ์ทางเพศผ่านโทรศัพท์มือถือ และเด็กหนุ่มวัยรุ่นนับร้อยชวนกันซิ่งรถแข่งในถนนโดยมีผู้หญิงที่ซ้อนท้ายเป็นรางวัลเดิมพัน

ศูนย์เฝ้าระวังฯ ทำหน้าที่มากกว่าการเป็นยามได้หรือไม่ คือมีบทบาทเป็น หอเตือนภัย (watch tower) หน่วยงานนี้สามารถมองไกลและมองลึกถึงสาเหตุ องค์ประกอบ ปัจจัย ของความเสี่ยงทางวัฒนธรรม แล้วประสานงานไปยังองค์กรอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เป็นการประสานทั้งทางนโยบาย และการปฏิบัติที่มีประสิทธิภาพ ตลอดจนมีการติดตามประเมินตลอดกระบวนการ เป็นหอเรดาร์ทางวัฒนธรรมที่ตรวจสอบความเคลื่อนไหวทุกทิศทาง

ศูนย์เฝ้าระวังฯ ทำหน้าที่มากกว่าเป็นหอเตือนภัยได้หรือไม่ คือมีบทบาทเป็น ประภาคารวัฒนธรรม (lighthouse) หน่วยงานนี้ นอกจากจะส่งสัญญาณเตือนภัยแล้ว ยังช่วยบอกทิศทางขับเคลื่อนทางวัฒนธรรมให้หลบพ้นหินโสโครกและคลื่นอันบ้าคลั่งของความมอมเมาทั้งหลายอีกด้วย

กระทรวงวัฒนธรรมมีฐานข้อมูลทางภูมิปัญญาไทยสมบูรณ์หรือยัง เป็นคลังความรู้ของคุณค่าความเป็นชาติให้อนุชนรุ่นหลังได้ศึกษาอย่างถูกต้องหรือไม่ เป็นคลังของความดีงามที่รวบรวมคนมีฝีมือเปี่ยมด้วยคุณธรรม เช่นศิลปินแห่งชาติ ผู้ทรงคุณวุฒิทางวัฒนธรรม ปราชญ์ชาวบ้าน อีกทั้งเป็นผู้นำความสันติสุขมาสู่สังคมไทยโดยทำงานประสานความหลากหลายทางวัฒนธรรม ด้วยวิธีคิดจากฐานความรู้และสติปัญญา คลังปัญญาดังกล่าวนี้ กระทรวงวัฒนธรรมมีอยู่แล้ว ทั้งที่เป็นหน่วยงานและบุคคล ข้อสำคัญคือกระทรวงวัฒนธรรมได้เร่งสร้างกลไกให้เกิดการสร้างสรรค์เพียงใด เพื่อปลุกเร้าให้คนไทยเกิดจิตสำนึกใหม่

ศูนย์เฝ้าระวังความเสี่ยงทางวัฒนธรรม จึงเป็นบทบาทหน้าที่สำคัญอย่างของกระทรวงวัฒนธรรมที่ต้องวางนโยบาย ยุทธศาสตร์ และปฏิบัติสัมพันธ์กับองค์กรอื่นมากมาย เป็นงานเชิงรุกที่ต้องสร้างเครือข่ายร่วมมือกันอย่างเข้มแข็ง

ถ้าตีโจทย์ดังกล่าวข้างต้นไม่แตก กระทรวงวัฒนธรรมก็จะเป็นเพียงยามรักษาความปลอดภัย โจรแอบย่องมาขโมยสมบัติของชาติจนจะหมดตัว แล้วยังไม่รู้สึกตัว

Back to Top